Doordat de opbrengstprijzen over het algemeen goed zijn, draaien de meeste akkerbouwers de laatste jaren goede saldo’s. Wat minder opvalt is dat de kostprijs in zes jaar tijd met 35% steeg. ‘Dat maakt bedrijven kwetsbaarder. Oogsten en opbrengstprijzen kunnen ook eens tegenvallen’, waarschuwt Hessel Kingma. De branchespecialist Akkerbouw van Countus geeft antwoord op een aantal vragen.
2022 en 2023 waren voor de meeste akkerbouwers financieel gezien prima jaren, geldt dat ook voor 2024?
‘Voor pootgoedtelers lijkt de markt op dit moment goed. Maar bijvoorbeeld de suikermarkt en uienmarkt staan onder druk. Die lijken duidelijk minder rendabel te worden. Natuurlijk is er best wel wat spreiding en bracht de nattigheid in 2023 met name voor veel aardappeltelers de nodige uitdagingen. Maar de verkoopprijzen voor uien, consumptie- en pootgoedaardappelen waren goed en dus pakten de saldo’s ook vrij goed uit.
En toch wijs jij nadrukkelijk naar de gestegen kosten, waarom?
‘Juist doordat de saldo’s op de meeste bedrijven goed uitpakten, valt de stijging van de kostprijs minder op. Maar die is met 35% in de laatste zes jaar, waarvan 25% in de laatste drie jaar, echt substantieel. En zo’n kostprijs gaat niet snel weer duidelijk naar beneden. Ook omdat we stijging van de kosten eigenlijk over de hele linie zien; machines zijn veel duurder geworden waardoor de bewerkingskosten stijgen. Ook arbeid is duidelijk veel duurder geworden en niet te vergeten de rentekosten alsmede de pachtprijzen.’
Het was toch vooral de extreme inflatiepiek die de kostprijsstijging veroorzaakte?
‘In 2022 hebben we inderdaad een inflatiepiek gezien en die is de grootste veroorzaker. Maar die inflatie is nog steeds relatief hoog. Bovendien heerst er schaarste op veel markten en is investeren in innovaties waarschijnlijk onontbeerlijk. En kijk bijvoorbeeld naar gewasbeschermingsmiddelen. De kosten hiervoor zijn de laatste twee jaren duidelijk gestegen. Denk daarbij ook aan de hogere ziektedruk de afgelopen jaren, wat losstaat van de inflatiepiek. Dat alles maakt dat de kostprijs hoog blijft.’
‘Een hogere kostprijs maakt bedrijven kwetsbaarder’
Als de verkoopprijzen en saldo’s ook stijgen, valt de pijn van gestegen kosten toch mee?
‘In goede jaren, kijkende naar de opbrengsten in kilo’s van het land en de prijsvorming in euro’s, klopt dat. Maar er kunnen ook andere jaren komen. In de consumptieaardappelen verwachten we druk op de contractprijzen en ook staat de vrije markt enigszins onder druk. Als de opbrengst van een gewas een keer echt serieus tegenvalt, zijn de risico’s groter als de kostprijs duidelijk hoger ligt. Dat is een bewustwording die er wel moet zijn.’
Hoe kun je je als teler hier tegen wapenen?
‘Door de kostprijs goed in beeld te hebben en te houden. Natuurlijk zijn de opbrengst per hectare en de prijsvorming bij de meeste teelten leidend in het saldo dat je bereikt, maar een hogere kostprijs zet dit saldo meer of eerder onder druk. En minstens zo belangrijk: als je een hogere kostprijs hebt, moet je ook anders rekenen wat voor contractprijs je nodig hebt voor je ui of aardappel om minimaal hetzelfde saldo te kunnen draaien.’
Analyseren met blik op de toekomst
Hessel Kingma is branchespecialist Akkerbouw bij Countus. Hij groeide op in Emmeloord, werkte jaren voor Univé, daarna voor de NAK en 3,5 jaar bij Agrico alvorens hij naar Countus overstapte. ‘Ik houd mij, naast individueel advies, bezig met de cijfermatige analyse van het verleden, maar vooral ook richting de toekomst. We kijken bijvoorbeeld naar de hele discussie over doelsturing en duurzaamheidseisen, hoe gaat dat uitpakken. Die kennis analyseren we en delen we intern en extern.’
Zijn telers daar nu dan wel eens wat te makkelijk of laconiek in?
‘Het is logisch dat je in goede jaren probeert de nodige investeringen ook door te voeren. Maar soms is er wellicht iets meer bewustzijn nodig dat sommige investeringen een blijvende kostprijsverhoging veroorzaken. Dat geldt in ieder geval voor het bijkopen van land waarvoor je extra financiering aangaat. Het is wat mij betreft vooral van belang dat je er zicht op hebt en houdt. Op die manier kun je er ook goed rekening mee houden. Als de kostprijs van uien eerder op 11 cent ligt en daar is 35% bijgekomen dan ligt die nu op 15 tot 16 cent. In bijvoorbeeld het verkopen op contract is het belangrijk hier niet te lichtzinnig over te denken, anders kost het je snel en serieus marge.’
Verwacht je dat de kostprijs de komende jaren substantieel verder stijgt?
‘De stijging vlakt wellicht af, maar zet waarschijnlijk wel door. Enerzijds omdat de inflatie nog niet terug is op een laag niveau en kosten als arbeid en machines waarschijnlijk sowieso hoog blijven. Daarbij komt dat de duurzaamheidsopgave en inzet op doelsturing de komende jaren de nodige investeringen en kosten vragen. En niet te vergeten het extensiveren van de bouwplannen, waar de meeste telers niet aan ontkomen. Dat hoeft niet erg te zijn en biedt vast ook weer nieuwe kansen, maar het zal op menig akkerbouwbedrijf eerst wel kostprijsverhogend zijn. Ook zien we de laatste jaren over de hele linie de opbrengsten per hectare al duidelijk onder druk staan, ook dat verhoogt de kostprijs.’
Dus moet je als teler je bouwplan en afzetstrategie wellicht herijken?
‘Correct. Je moet goed kijken naar je afzetstrategie, maar daarbij eerst naar de gewaskeuzes. Wat zijn je mogelijkheden als teler binnen jouw financiële ruimtes. Kijk daarbij ook goed naar de kansen die andere gewassen, gericht op de eiwittransitie en biobased, mogelijk bieden.’
Is dat logisch als je ziet dat alternatieve teelten, in dienst van biobased of de eiwittransitie, vaak duidelijk lagere saldo’s opleveren?
‘Ik noem dat wel eens het kip-en-ei verhaal: wacht je op de afzet als telers of creëer je mede aanbod en daarmee toenemende vraag? Het is waar dat veel van deze teelten vaak nog matig renderen, maar naast dat de markt er in moet groeien, moet jij dat als teler ook. Alle signalen wijzen erop dat de vraag in veel regio’s duidelijk stijgt de komende jaren naar meer eiwitteelten en gewassen voor de biobased-economie. Onder druk van CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) komen grote spelers op de markt inmiddels al in actie en dat zal toenemen. Als zij echt meer aanbod en verdere verduurzaming willen, zullen ze er ook meer voor moeten gaan betalen. Als akkerbouwer doe je er goed aan nu al rekening te houden met de vraag hoe jij daar binnen je bouwplan in de toekomst zo goed mogelijk op in kan spelen.’
